Wanneer je net bevallen bent, krijgt je kindje vrijwel direct vitamine K toegediend. Vaak wordt dit tussen neus en lippen door nog even aan de ouders verteld, maar om toestemming wordt er eigenlijk nooit gevraagd. Op deze manier zijn ouders er dus van overtuigd dat dit hoort. Elke pasgeborene in Nederland en in vele andere landen, krijgt dit direct na de geboorte. Wanneer je kindje borstvoeding krijgt, is het advies ook om extra vitamine K toe te dienen gedurende de eerste 3 maanden. Maar waarom is dit eigenlijk? En misschien wel het belangrijkste: is dit echt nodig?
Wat is vitamine K?
Vitamine K is een vetoplosbaar vitamine dat bestaat uit 2 varianten: vitamine K1 en vitamine K2. Vitamine K1 komt voor in plantaardige voedingsmiddelen, zoals groene bladgroenten en sommige oliën. Ook is dit de vorm die voorkomt in supplementen. Vitamine K2 wordt aangemaakt door bacteriën in je darmen en komt voor in gefermenteerde producten. Beide hebben dezelfde werking: ondersteunen van de bloedstolling. Mogelijk spelen ze ook een rol bij de aanmaak van botten. (Voedingscentrum, s.a.; Gezondheidsraad, 2010)
Vitamine K direct na de geboorte
Direct na de bevalling krijgt elke pasgeborene, volgens de protocollen, vitamine K toegediend.
Waarom?
Omdat elk kindje met te weinig vitamine K geboren zou worden. Wanneer ze geen extra vitamine K toegediend zouden krijgen, zouden ze een groter risico hebben op een ernstige, inwendige bloeding. (Voedingscentrum, s.a.)
Hoe komt dit? (Voedingscentrum, s.a.; Dors, Peters, Smiers & van Ommen, 2008)
Elk kindje zou geboren worden met een laag vitamine K gehalte. Dit zou komen door 2 factoren:
1. Vitamine K komt in zeer kleine concentraties via de placenta bij het kindje.
2. Het kindje heeft nog onvoldoende darmbacteriën, waardoor er nog onvoldoende vitamine K wordt aangemaakt.
Overweging
We gaan er dus vanuit dat elke pasgeborene geboren wordt met te weinig vitamine K in het bloed. Een foutje van de natuur? Of is dit gewoon normaal? Hoe kunnen we spreken van een te laag vitamine K gehalte bij een pasgeborene? Om te spreken van een ‘te laag’ zou je ook een ‘normaalwaarde’ moeten hebben, maar geen enkel kindje blijkt dit te hebben.
Vitamine K en voeding
Het blijft niet enkel bij een toediening direct na de bevalling. Het advies is ook om bij borstvoeding (na de eerste week) dagelijks oraal vitamine K toe te dienen.
Waarom?
Aangezien er slechts een lage concentratie vitamine K in borstvoeding zit. (Gezondheidsraad, 2017)
Hoe komt dit?
De natuur.
Overweging
Moeder natuur heeft er blijkbaar voor gezorgd dat ook in borstvoeding een lage concentratie vitamine K voorkomt. Is dit dan een foutje en moeten we dit herstellen door vitamine K bij te geven, of is dit juist de bedoeling?
Vitamine K en Flesvoeding
Wanneer je kindje flesvoeding krijgt, krijgt je kindje al extra vitamine K binnen. Aan de flesvoeding is vitamine K toegevoegd.
Verhoogd risico
Voldoende over de gezonde pasgeborene die vitamine K bij krijgt. Er zijn natuurlijk ook redenen waarom een kindje wel degelijk een verhoogd risico heeft op een inwendige bloeding.
1. Een niet fysiologische bevalling
Wanneer een kindje geboren wordt na een gemedicaliseerde bevalling is er een verhoogd risico op een inwendige bloeding. Denk hierbij aan een kunstverlossing. Na een vacuüm is de kans op een subdurale- of hersenbloeding 2,7 x zo hoog als na een normale bevalling. Na een tangverlossing 3,3 x zo hoog en na een keizersnede 2,3 x zo hoog. (NVOG, 2005)
Er is ook kans op een bloeding na een microbloedonderzoek (bloedafname van het hoofd van het kindje): kans op een complicatie is 0,4-6%. Met complicatie wordt bedoeld: infectie of bloeding. (NVOG, 2014)
De kans is ook verhoogd wanneer je kindje prematuur geboren wordt.
Mogelijk is de kans ook wel hoger op een bloeding na het snel doorknippen van de navelstreng. Mogelijk wordt er hierdoor minder vitamine K door het kindje opgenomen uit het navelstrengbloed, waardoor er meer kans is op een bloeding.
En denk bijvoorbeeld aan antibiotica tijdens de bevalling. Deze beïnvloedt de darmfunctie van het kindje, mogelijk hierdoor ook wel de aanmaak van vitamine K. (Rouw-Timmer & de Jonge, 1985)
2. Galgang atresie
Sommige pasgeborene worden geboren met galgangatresie. Dit is een aandoening waarbij de vetopname verstoord is en dus ook de opname van vitamine K. Zij hebben een hoger risico op inwendige bloedingen. En deze kindjes, zijn de reden waarom we élk kindje extra vitamine K geven na de geboorte en niet enkel de kindjes met een verhoogd risico. Galgang atresie wordt namelijk vaak pas laat ontdekt en van deze kindjes krijgt zo’n 82% een late bloeding. (Gezondheidsraad, 2017) Echter is galgang atresie een hele zeldzame aandoening en worden er gemiddeld zo’n 10 kindjes per jaar mee geboren. Dit wil zeggen ongeveer 1 op de 5000 kindjes wordt geboren met een galgang atresie. (Maag Lever Darmstichting, s.a.; Gezondheidsraad, 2017)
3. Andere (lever)ziektes
Soms worden er ook kindjes geboren met een andere (lever)ziekte die op latere leeftijd pas wordt ontdekt. Ook deze kindjes zouden een groter risico op een bloeding kunnen hebben.
Vroege, klassieke en late bloedingen
Er zijn 3 verschillende soorten bloedingen.
De vroege bloeding
De vroege bloeding vindt plaats binnen 24 uur na de bevalling. Deze worden meestal veroorzaakt door medicatie gebruikt door de moeder tijdens de zwangerschap, bijvoorbeeld antibiotica, medicatie tegen epilepsie of antistollingsmedicatie. Deze medicatie belemmert de vitamine K metabolisatie. Van alle kinderen zonder vitamine K profylaxe krijgt <5% een vroege bloeding in groepen met een groot risico. (Dors, Peters, Smiers & van Ommen, 2008)
De klassieke bloeding
De klassieke bloeding vindt plaats tussen dag 1 en dag 7 postpartum. Deze bloeding ontstaat mogelijk doordat er te weinig vitamine K in de borstvoeding zou zitten of doordat het kindje nog te weinig voeding binnen krijgt. Van alle kindjes die geen vitamine K profylaxe krijgen, krijgt 0,01 tot 1,5% een klassieke bloeding. (Dors, Peters, Smiers & van Ommen, 2008)
De late bloeding
Deze bloeding vindt plaats 2 weken tot 6 maanden na de geboorte. Deze bloedingen ontstaan mogelijk doordat er te weinig vitamine K in borstvoeding zou zitten of doordat het kindje vitamine K slecht kan opnemen. Deze vindt in tegenstelling tot de vroege en de klassieke bloeding, vaak in de hersenen plaats. Hierdoor kan het kindje ernstige schade oplopen of zelfs door de bloeding overlijden. Van alle kindjes die geen vitamine K profylaxe krijgen, krijgt 0,00004% – 0,001% een late bloeding. (Gezondheidsraad, 2017; Dors, Peters, Smiers & van Ommen, 2008)
Het huidige advies
Het huidige advies is dus om élke pasgeborene, ongeacht de voorgeschiedenis, de risicofactoren (zoals medicatie bij moeder) en de bevalling, oraal vitamine K toe te dienen na de bevalling en, indien het kindje borstvoeding krijgt, een extra supplement per dag, na de eerste week, tot het kindje 3 maanden oud is.
Waarom?
Uiteraard kan het elk kindje overkomen, een bloeding.
Echter na een medicamenteuze bevalling is de kans groter en wanneer je kindje een galgang atresie zou hebben is de kans zelfs erg groot.
Cijfers
Uit onderzoek (Von Kries & Hanawa, 1993) is gebleken dat dat van alle kindjes die geen vitamine K krijgen toegediend na de geboorte, 1 op de 10.000 tot 1 op de 25.000 een bloeding krijgt. Hierbij gaat het dus ook om kindjes na een medicamenteuze bevalling en kindjes met een galgangatresie. Helaas zijn er geen cijfers die volkomen fysiologische (thuis) bevallingen mee vergelijken.
Van de kindjes met galgang atresie krijgt zo’n 82% een bloeding (+/- 8 kindjes per jaar). Echter is dit onderzocht na toediening van orale vitamine K (25 microgram per dag). Zij kregen dus zelfs een bloeding wanneer ze al vitamine K bijkregen. (Gezondheidsraad, 2017)
Na toediening van orale vitamine K (125 microgram per dag) aan alle pasgeborene, halveert de kans op een bloeding bij de gehele populatie: 1 op 20.000 – 1 op de 50.000.
Voor kindjes met galgang atresie blijft de kans gelijk 82%, na toediening va 125 microgram i.p.v. 25 microgram.
Huidige beleid vs. Mogelijke nieuw beleid
Het huidige beleid houdt in dat elk kindje na de geboorte oraal vitamine K toegediend krijgt. Dit werkt voldoende om het risico op een vroege of klassieke bloeding te verminderen. Echter late bloedingen verminderden wel in de gehele populatie, maar niet in de risicogroep, de kindjes met galgang atresie. (Gezondheidsraad, 2017) De gezondheidsraad wil dat we overgaan op intramusculaire toediening (toediening met een naald in de spier van de pasgeborene, zoals bij een vaccinatie). Hierna is er geen suppletie meer nodig na een week postpartum en blijft het dus bij de intramusculaire toediening. (KNOV, 2017)
Waarom?
De hoog risico kindjes (met een galgang atresie) nemen vitamine K minder op uit de darmen. Wanneer er dus oraal vitamine K wordt toegediend, nemen ze alsnog weinig op. Intramusculaire toediening omzeilt dit probleem.
Overweging
De gezondheidsraad wil dus dat straks alle pasgeborene intramusculair vitamine K krijgen, zodat er 2 tot 5 late bloedingen per jaar voorkomen worden. Intramusculaire toediening van vitamine K brengt ook risico’s met zich mee. Zo zijn er risico’s op bijwerkingen zoals irritatie van de prikplaats, een ontsteking of weefselschade. Aangezien bijwerkingen slechts zelden worden gemeld, weten we niet hoe groot het risico hierop precies is. Tevens zorgt een intramusculaire toediening direct voor pijn bij de pasgeborene. Ouders zullen sowieso de mogelijkheid krijgen om de intramusculaire injectie te weigeren en te kiezen voor orale toediening. (Gezondheidsraad, 2017)
Risico’s van vitamine K
In het verleden zijn er studies gepubliceerd die een mogelijk verband zagen tussen toediening van vitamine K aan pasgeborene en leukemie op latere leeftijd. Echter zijn deze studies niet geheel betrouwbaar, aangezien de gegevens pas achteraf werden verzameld. Later zijn er nog enkele studies gedaan, die geen bewijs vinden van dit mogelijk verband. (Gezondheidsraad, 2017; Wickham, 2001; Parker et al, 1998; Fear et al, 2003)
Tot op heden lijkt het zo te zijn dat een hoge concentratie vitamine K bij pasgeborene geen nevenbevindingen heeft, echter zal hier nog meer onderzoek naar gedaan moeten worden.
Conclusie
Het is belangrijk dat elke ouder eerlijke informatie krijgt en er dan zelf een weloverwogen beslissing over kan maken of zijn of haar kind vitamine K toegediend krijgt of niet.
Bronnen
Dors, N., Peters, M., Smiers, F.J., & van Ommen, C.H. (2008) Bloedingen bij zuigelingen: denk altijd aan vitamine K deficiëntie, ondanks profylaxe. Nederlands Tijdschrift voor Hematologie, 5(1), 32-35.
Fear, N.T., Roman, E., Ansell, P., Simpson, J., Day, N., Eden, O.B., et al. (2003) Vitamin K and childhood cancer: a report from the United Kingdom Childhood Cancer Study. British Journal of Cancer, 89(7), 1228-31.
Gezondheidsraad (2010)
Gevonden op het internet op 9 november 2017 via https://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/201011%20vitamine%20K.pdf
Gezondheidsraad (2017)
Gevonden op het internet op 9 november 2017 via https://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/grpublication/201704_vitamine_k_bij_zuigelingen.pdf
KNOV (2017)
Gevonden op het internet op 20 november 2017 via https://www.knov.nl/actueel-overzicht/nieuws-overzicht/detail/gezondheidsraad-brengt-nieuw-vitamine-k-advies-uit/2070
MLDS (s.a.)
Gevonden op het internet op 9 november 2017 via https://www.mlds.nl/ziekten/galgangatresie/
NVOG (2005)
Gevonden op het internet op 9 november 2017 via http://nvog-documenten.nl/index.php?pagina=/richtlijn/item/pagina.php&id=24105&richtlijn_id=504
NVOG (2014)
Gevonden op het internet op 20 november 2017 via https://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjd8PeL68zXAhUqKcAKHVa1AFkQFggzMAI&url=http%3A%2F%2Fnvog-documenten.nl%2Fuploaded%2Fdocs%2FNVOG%2520richtlijn%2520foetale%2520bewaking%252019-05-2014%25202.0(2).pdf&usg=AOvVaw0ZqT0g7FDkiIWnAHclhnqu
Parker, L., Cole, M., Craft, A.W., et al. (1998) Neonatal vitamin K administration and childhood cancer in the north of England. British Medical Journal, 316, 189-93.
Rouw – Timmer, E.C.J. & de Jonge, G.A. (1985) Bloedingen in de eerste levensweken en vitamine K profylaxe. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 130(11).
Voedingscentrum (s.a.)
Gevonden op het internet op 9 december 2014 via http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vitamine-k.aspx
Von Kries, R., & Hanawa, Y. (1993) Neonatal vitamin K prophylaxis. Report of scientific and standardization subcomittee on perinatal haemostasis. Thrombosis and Haemostasis, 69, 293-95.
Wickham, S. (2001) Vitamine K: A flaw in the blueprint? Midwifery Today, 56, 39-41. http://sarawickham.com/wp-content/uploads/2011/10/a1-vitamin-k-a-flaw-in-the-blueprint2.pdf
De kritische verloskundige 